Asrlar davomida sukunatda, kimsasiz yastanib yotgan bepoyon Ulus-Jom dashtliklari. O‘tgan asrning 50 yillariga kelib olimlarning ilmiy-tadqiqot hamda geologiya-qidiruv ishlari natijasida ushbu hududlarda yer osti boyligi – uran zaxirasi borligi aniqlandi. 1964-yilda Ulus-Jom cho‘li dashtu-adirlarida aniqlangan tabiiy uran zaxiralarini o‘zlashtirish maqsadida Samarqand viloyati Nurobod tumanida “Sobirsoy” koni tashkil etilgan edi.
Mazkur kon “Sharq”, “Agron”, “Nurbuloq”, “Ulus” kabi kichik uran konlarini o‘zida birlashtirdi. “Sobirsoy” koni Janubiy kon boshqarmasi tashkil etilishining asosiy poydevori hisoblanadi.
Dastlab, tabiiy uranni yer osti usulida qazib olish nazarda tutilgan bo‘lib, o‘sha yili vertikal stvol va gorizontal kon qazib olish majmuasi qurilishi boshlangan. 1966-yilda 1-sonli yer osti koni, 1967-yilning kuzida esa 2-sonli yer osti koni ishga tushirilgan. 1984-yildan boshlab esa uranni to‘liq yer osti ishqorlash quduqli tizimi orqali qazib olishga o‘tilgan.
Hozirgi kunda “Sobirsoy” geotexnologik konida 2, 3, 4, 5, 8-shaxta maydonlarida, “Sharqiy Ag‘ron” va “Ingichka” dala maydonlarida tabiiy uranni qazib olish hamda burg‘ilash ishlari olib borilmoqda. Bugungi kunda Nurobod hududida zamonaviy, yuqori texnologiyali tashkilot – tabiiy uran qazib olishga mo‘ljallagan “Nurobod” ishlab chiqarish maydoni bo‘linmalari joylashgan. “Sobirsoy” koni jamoasi mehnati va bosib o‘tgan yo‘l bilan haqli ravishda faxrlansa arziydi. Chunki ular mehnatidan yaratilayotgan mahsulotlar yurtimiz iqtisodiyotiga xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022- yil 14-iyuldagi “2022-2030-yillarda “Navoiyuran” davlat korxonasida uranni qazib olish, qayta ishlash hajmlarini oshirish hamda uni transformatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida “Navoiyuran” DKning boshqa bo‘linmalari qatori, istiqbolda “Nurobod” ishlab chiqarish maydonining ham qazib olish va qayta ishlash quvvatlarini texnik va texnologik qayta jihozlash ishlari olib boriladi. Shuningdek, “Arnasoy”, “Tuvaktov”, “Janubiy Ingichka”, “Ag‘ron” (Sharqiy qanot) maydonlarida burg‘ilash ishlarini olib borish, uran qazib olish va qayta ishlash majmualarini qurish nazarda tutilgan. Hozirgi kunda korxonada uran ishlab chiqarishning 9,2 foizi mazkur kon hisobiga to‘g‘ri keladi. Yutuqlarga, hech shubhasiz, 900 nafarga yaqin burg‘ilovchi, geolog, geotexnolog, muhandis-texnik xodimlardan iborat jamoaning bor bilim va tajribalarini zimmalaridagi mas’uliyatli vazifalarni sharaf bilan bajarish yo‘lida safarbar etish orqali erishilmoqda.
Hozirgi vaqtda “Sobirsoy” geotexnologik koni tarkibida nazorat-o‘lchov asboblari, avtomatika, aloqa va axborot texnologiyalari, geotexnologik quduqlarni qurish, ta’mirlash va geologik qidiruvda burg‘ilash, unumdor eritmalarni qayta ishlash, geofizik izlanishlar, mexanik-ta’mirlash, texnologik nasoslarni ta’mirlash va montaj qilish, tarmoqlar va podstansiyalar singari 11 ta uchastka faoliyat yuritmoqda. Shuningdek, 7 ta mahalliy sorbsion qurilma va 1 ta “Arnasoy” istiqbolli tajriba-sanoat uchastkalarida tabiiy uran qazib olish bo‘yicha ishlar amalga oshirilmoqda.
Konda 2030-yilga qadar geologiya-qidiruv ishlari orqali uran zaxiralarini 9150 tonnaga yetkazish belgilangan. Kon jamoasi ishlab chiqarish bilan bog‘liq davlat rejalarini o‘z vaqtida uddalab kelayotgani tahsinga loyiq. Jumladan, joriy yilning o‘tgan davrida yarim tayyor mahsulot 114,5 foizga, burg‘ilash ishlari 113,1 foizga, ishlab chiqarishga tejamkor texnologiyalarni qo‘llash orqali mahsulot tannarxini kamaytirish bo‘yicha reja 104,5 foizga bajarildi.
“Sobirsoy” geotexnologik koni maydonlarida burg‘ilash va uranni qazib olish ishlarini olib borishda bosh mutaxassislar N.Yusupov, J.Ro‘ziyev, U.Shodiyev, Sh.Do‘stmuradov, X.Toshboyev, geotexnologik va quduqlarni burg‘ilash, qurish va ta’mirlash bo‘yicha uchastkalar boshliqlari Z.Azimov, K.Ro‘ziyev, S.Xaqberdiyev, X.Boboqulov, unumdor eritmalarni qayta ishlash uchastkasi boshlig‘i F.Ulug‘ov, mexanik-ta’mirlash ustaxona uchastkasi boshlig‘i T.Faxrutdinov, texnologik nasoslarni ta’mirlash va montaj qilish uchastkasi boshlig‘i R.Raxmatov, geofizik izlanishlar uchastkasi boshlig‘i D.Raimqulov, avtogaraj boshlig‘i X.Axmedov, tarmoqlar va podstansiyalar uchastkasi boshlig‘i I.Achilov, shuningdek, burg‘ilovchilar, geotexnologik quduqlar operatorlari, asl va nodir elementlarni ajratish apparatchilari, burg‘ilash va geotexnologik jihozlarni ta’mirlash bo‘yicha navbatchi elektr-chilangarlar, elektrgazpayvandchilar va avtomobil haydovchilari o‘zlarining munosib mehnatlari bilan boshqalarga o‘rnak bo‘lishmoqda.
Plastmassa quvurlari va mahsulotlari ishlab chiqarish sexi tashkil etilishi mamlakatimiz uran sanoatida yangi davr boshlanayotganidan darak edi. Albatta, uranni yer ostida ishqorlash usulida qazib olishning texnologik tizimi konlar ochish, eritma reaktivini ma’dan konlarga yetkazib berish va yer osti qatlamidan samarali eritmani tortib olish uchun mo‘ljallangan geotexnologik quduqlarni qurishni taqozo etardi. Dastlab, birinchi geotexnologik quduqlarda yer osti ishqorlash usuli bilan qazib olishda metall quvurlardan foydalanilgan. Ammo uran rudalari chuqurligining oshishi bilan arzonroq va kam mehnat talab qiladigan plastik tuzilmalardan foydalanish zarurati tug‘ildi. Natijada korxonaning quduqlarni jihozlashda ishlatiladigan quvurlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun 1996-yilda ushbu sex foydalanishga topshirildi.
U Germaniya va Italiya kabi ilg‘or mamlakatlarda ishlab chiqarilgan yuqori texnologiyali asbob-uskunalar bilan jihozlandi. O‘sha yili noyabr oyida ishlab chiqarish quvvati yiliga 3 ming tonna bo‘lgan 1-sonli PVX liniyasi ishga tushirildi va geotexnologik konlarni polivinilxlorid quvurlar bilan uzluksiz ta’minlash yo‘lga qo‘yildi. Ishga tushirilgan yili quvvati 3 ming tonna bo‘lgan sexda, bugungi kunga kelib yiliga har xil o‘lchamdagi 8 ming tonna polivinilxlorid va 450 tonna polietilen quvurlari ishlab chiqarilmoqda.
Yangi konlar ochilishi hisobiga polivinilxlorid quvurlariga bo‘lgan talab keskin oshib bordi. Shuni hisobga olib, 2008-yil dekabr oyida yillik quvvati 4200 tonna bo‘lgan 2-sonli texnologik liniya ishga tushirildi. Bugungi kunda, sexda PVX quvurlari ishlab chiqarish ikki baravar oshib, 27 xildagi, polietilen quvurlari liniyasida 24 xildagi mahsulot ishlab chiqarilmoqda.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning asosiy buyurtmachisi va iste’molchisi “Navoiyuran” davlat korxonasining geotexnologik konlari va qisman Navoiy kon-metallurgiya kombinatining bo‘linmalari bo‘lib, mahsulotlarning sifat ko‘rsatkichlari me’yoriy hujjatlarga to‘liq mos keladi. Bundan tashqari PVX va PE mahsulotlari ishlab chiqarish sifat menejmenti tizimining ISO 9001:2015 sertifikatiga ega bo‘lib, uning talablariga to‘liq amal qilinayapti.
Sex jamoasi yuksak marralarni ko‘zlagan holda, 2024-yilda polivinilxlorid mahsulotlari ishlab chiqarishni o‘tgan yilga nisbatan 120 foizga, polietilen mahsulotlari ishlab chiqarishni 107 foizga o‘sishini ta’minlashni maqsad qilgan.
Ushbu vazifalarni sidqidildan bajarishda ekstruder mashinistlari B.Safarov, M.Isankulov, G.Qurbonova, ta’mirlovchi chilangar X.Nurimov, elektromontyor A.Elmurzayev, transportirovkachilar Sh.Tog‘ayev, O.Jo‘rayev va B.Janiyevlarning xizmatlari beqiyosdir.
Salkam 30 yillik tarixga ega sexga dastlab A.Ilchenko, keyinchalik V.Bezugliy va M.Hasanov singari mutaxassislar rahbarlik qilishgan. Jamoaga 2014-yildan buyon Sh.Turanov rahbarlik qilib kelmoqda. Boshliq o‘rinbosari Z.Amirqulov, sex texnologi A.Axmedov, sex katta ustalari S.Babamuradov va O.Norboyevlar, smena ustasi S.Berdiyev, mexanik A.Doliyev, energetik T.Islyamov, mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi bo‘yicha muhandis Z.Raxmanov, iqtisodchi I.Shadiyev kabi soha ilg‘orlari shijoat bilan mehnat qilishmoqda. Bir so‘z bilan aytganda, sex jamoasi Nurobodda uran koni tashkil topganligining 60 yillik yubileyini yuksak mehnat zafarlari, ertangi kunga ishonch va ulkan rejalar bilan munosib qarshi olmoqda.
“Navoiyuran” davlat korxonasida uranni qazib olish va qayta ishlash hajmlarini oshirish yuzasidan “Nurobod” ishlab chiqarish maydonida ko‘zda tutilgan vazifalarni malakali ishchi-xizmatchi va muhandis-texnik xodimlardan iborat ahil jamoamiz sharaf bilan bajaradi.
Azim KARIMOV, “Nurobod” ishlab chiqarish maydoni boshlig‘i.
